time of their kingdom, Tu a diwedd eu brènhiniaeth hwynt, Dan. viii. 23. Latter end, s. ¶ Diwedd.

Látter-math, s. [also later-math] latter growth, or latter crop, Adladd, Amos vii. 1. adwair; attwf.

Lattice, s. [grate-work before a window, &c.] Dellt, Barn. v. 28. ac 2 Bren. i. 2. dellt, (dellten, dellt-waith, rhwyll-waith) ffenestr, gwaith (pared, rhwyllau) dellt.

To lattice, v. a. [up] Rhoi dellt (dellten, delltrwyd) ar ffenestr, &c.-cau à dellt-waith; eisio, cledru.

Lattice-work, s. Dellt-waith, rhwyll-waith; rhwyd-waith.

Lattice-wise, a. Ar wêdd dellt ffenestr, &c. Made lattice-wise, or wrought like lattice, Rhwyllog, rhwydtyllog, a wnaed ar wêdd dellt-waith.

Latticed, a. part. Cauedig (a gauwyd, wedi ei gau) à dellt neu à dellt-waith. Lattices, Dellt. See Lattice.

Láttin, or latten, s. [a sort of metal so called] Lattwm, lattwn, lattyn; alcam, alcan; coppr. Lavation, s. [the act of washing] Golchiad ymolchiad.

Lávatory, s. [a washing place] Golchfa; ymolchfa.

Laud, s. [praise] Mawl, molawd, clôd, moliant, clodforedd, canmoliaeth.

To laud, v. a. Moli, moliannu, canmol, clodfori. Laudable. See Commendable.

Laudableness, s. Hyfoledd, hyglodedd, gwiwfoledd, clodforusrwydd, molediwrwydd. Laudably, ad. Yn hyglod, yn hyfawl, yn ganmoladwy.

Láudanum, s. [an extract of opium] Meddyginiaeth a bair gysgu, cyfaredd yn erbyn anbun.

To lave, v. a. [wash in any liquid] Golchi. To lave, or water, a country, [as a river] Dyfr. hâu.

To lave, or lade. See to Lade [heave any liquid with a ladle, a lade-pail, &c.] Lavender, s. fin Botany] Lafant, y llwyn cottymmog. To lay up in lavender [lay up carefully as a precious thing] Rhoi ynghadw (i gadw) yn ofalus megis amguedd, rhoi (dodi) i gadw yn barchus. To lay up in lavender [pawn] Rhoi yngwystl (ar wystl,) dodi yngwystl neu ar wystl, gwystlo, prido. To lavéer, v. a. [change the direction often in a course] Plyg-hwylio; plŷg-deithio. Laver, s. [a vessel to wash any thing in] Noe olchi, noe, Ecs xxx. 18.-noe ymolchi : ¶golchiad (Bedydd neillduol.) See Lavatory. A small laver. See Bason. Láver-bread.

See under Bread.

To laugh, v. n. Chwerthin, cychwardd. To laugh aloud, Crechwennu, crechwenu, crochchwerthin, chwerthin yn grôch, uchel-chwerthin, crechwen-floeddio.

To laugh at, or laugh to scorn, Chwerthin am ben (wrth, Job xli. 29.) ¶ chwerthin yn, Diar. i. 26.

To laugh a little, Glas-chwerthin, go-chwerthin, lled-chwerthin.

To laugh heartily, Chwerthin yn iachus (o wir ewyllys calon, a'i holl galon, &c.)

To laugh in one's sleeve, Chwerthin ynddo ei hun (rhyngtho ac ef ei hun, ynghîl ei foch,

VOL. II.

dan ei ddannedd, ynghîl ei ddwrn, yn ei fynwes, yn ei lawes:) ymlonni'n ddirgel. To laugh one out of countenance, Peri i un gywilyddio (wrido, wladeiddio) trwy chwerthin am ei ben; chwerthin am ben un nes cywilyddio o hono.

To laugh from the teeth outwards, Chwerthin yn y golwg ac nid yn y galon, cymmeryd arno chwerthin, chwerthin o'r dannedd (o’i ddannedd) allan.

To laugh together, Chwerthin ynghyd, cydchwerthin.

A [loud] laugh, Chwerthin; crechwen o chwerthin, crechwen-floedd, crechwen. Lánghable, a. [causing laughter, droll, &c.] A bair chwerthin, cymmwys i chwerthin am ei ben; digrif.

Lánghed at, or laughed to scorn. See Derided. Láugher, s. Chwerthinwr, chwerthinydd, chwarddwr.

A laugher at. See Derider.

A great laugher, s. Crechwennwr, crechwen-
nydd, crechwenwr, crechwenydd, dyn chwer
thinog (chwerthingar, chwerthinllyd.)
Laughing, part. Yn (gan, dan) chwerthin.
A laughing, s. Chwerthiniad, chwerthin, Job
viii. 21. To fall a laughing, Dechreu
chwerthin, myned ynghŷd à (¶ taro i)
chwerthin.

A laughing at, and A laughing to scorn.
Deriding, &c.

See a

Loud [a great] laughing, Crechweniad, crechwen-floedd, crechwen, crôch-chwerthin, uchel-chwerthin.

Given to laughing, or apt to laugh, Chwerthingar, chwerthinog, chwerthinllyd. Never-laughing, Di chwerthin, di-wen, anhywen, difrif (prysur) bob amser. Laughingly, ad. Dan chwerthin, ar ei chwerthin.

Laughing-stock, s. [an object of contempt or ridicule] Gwatwor-gerdd, dyn (peth) i chwerthin am ei ben, gwatwor-nod, nôd y gwatwor; gwawd, Ecclus. xlii. 11. gwatwor. A laughing from the teeth outward, Chwerthin ffugiol, ffug-chwerthin.

To forbear laughing, Peidio â (ymattal rhag) chwerthin.

Laughter, s. Chwerthin, chwerthiniad, Eccles. vii. 6. Excessive laughter, Chwerthiniad y dannedd, Ecclus. xix. 30. Loud laughter, Crechwen, crôch-chwerthin.

Lávish, a. [generous or liberal to excess, prodigal, profuse, &c.] Hael-byrllawiog, trahael, rhy-hael, rhy-ged, hael-ffol, treulgar, treulfawr, rhydraul, rhydreulgar, afradlon, afradus, gwastraffus, difrodus, anllywodraethus, &c. anghymmedrol, afraid, gormodd. A lavish spendthrift, Mab yr afrad; wttreswr; gloddestwr; dyn rhy dreulgar (wttresgar.) To lavish, or lavish away, v. a. [squander away, waste extravagantly, &c.] Gwastraffu, Esay xlvi. 6. rhydreulio, trathreulio, cam-dreulio, ofer-dreulio, treulio yn wastraffus, afradloni, ¶ taflu ymaith. To lavish away all one's substance, Gyrru'r swch yn swinbwl. To be lavish [profuse] of, Bod yn wastraffus (yn afradlon, yn afradus, yn rhy hael) ar beth; gwastraffu, rhoi yn hael-ffol. Lávisher, s. Gwastraffwr, gwastraffydd, rhydreuliwr.

C

Lávishly, ad. Yn hael-byrllawiog, yn dra-hael, yn rhy-hael, yn rhy-ged, yn hael-ffol. To spend lavishly, Gwastrafu, afradu, afradloni. Lávishment, or a lavishing, s. Gwastraffiad, rhydreuliad, gwastraff. See

Lávishness, s. [an extravagant, or prodigal, wasting or giving away one's substance; prodigality, profuseness] Rhy-haeledd, haelioni by rllawiog, hael-ffoledd, ffôl-haeledd, ffôlhaelder, tra-haelder,gwastraffusrwydd, gwastraff,rhydraul,gormodd-draul,afradlonrwydd, afrad, difrawd ar ddâ neu feddiannau, afrad, afraid, anghynnildeb, rhy-dreulgarwch; wttres, tra-wttres.

To launch [lanch] a ship, Gwthio (bwrw) llong i'r môr neu i'r dwfn; ¶ disgyn llong. To launch, v. n. launch forth [out,] or launch [sail out] into the sea or deep, Hwylio allan (o'r porthladd,) ymado â'r (ymollwng o'r) porthladd, gosod allan, Act. xxi. 1. cychwyn, Luc viii. 22. gwthio i'r dwfn, Luc v. 4. myned allan o'r porthladd, Act. xxvii. 2, 4.-dïangori; codi hwyliau.

To launch into eternity, Hwylio i dragywyddoldeb (¶ i fyd yr ysprydoedd,) ymfwrw i (ar) | for tragywyddoldeb, ymadaw â'r (myned o'r neu allan o'r) byd.

To launch out [forth] into a long detail or recital of things, Manol-adrodd pethau, bod yn fanol am bob peth, rhoi hanes faith a helaeth am bethau, bod yn faith ac yn helaeth wrth adrodd pethau; ymhelaethu ar destun ; ¶ myned yn ddwfn mewn hanes neu ystori i son am bob peth.

To launch forth in the praise of a person, Canmol (dadgan clod) un yn faith ac yn ddyfal, rhoddi aml glód neu ganmoliaeth i un, ynibelaethu ar glòd neu rinweddau un, traethu clôd (gosod allan glôd) un yn helaeth. ¶ To launch, v. a. [dart from the band] Ergydio, taflu, bwrw, luchio; saethu; piccio; chwyrnellu,

Laundress, s. [a woman employed in washing and ironing linen] Lliein-wraig ; golch-wraig, golchyddes, golchuries; cabol-wraig, cabolyddes.

Laundry, s. [a room, or house, where linen is washed or ironed] Lliein-dý, llieinfa; golch dý, golchfa, golch-le; cabol-dý, cabolfa. A laundry-maid, s. Morwyn y lliein-dŷ. Lavólt, u. [an old sort of capering dance] Math ar ddawns llamsachus gynt, llamddawns crychnaid, llam, &c. Laureate, or laureat, s. [crowned with laurel] Coronedig (à goronwyd, wedi ei goroni) á lawrwydd, ¶ llawrwydd-goronog, llawrwyddog, lawryfog. A poet laureat, Bardd llawrwydd-goronog, bardd y brenhin, ¶ y bardd teulu.

Laurel, or the laurel tree, s. Llawryf, lawryf, llawrwydden (pl. llawrwydd,) diawdwydd; | pren y gerwyn, dail y cwrwf; ¶ lawres. Laureled. See Laureate.

Lauríferous, a. [bearing or wearing laurel A ddygo (yn dwyn neu yn arwain) lawrwydd. Law, s. Cyfraith; deddf, gosod, &c. ¶ Neces-¦ sity hath no law [Prov.] Angen a dyrr ddeddf (a bair i hen-wrach duthio, neu a ddysg i hên redeg.)

Canon law, Civil law, and Common law, See under Canon, Civil, and Common.

¶ What is contrary to [a transgression of the] law, Anghyfraith, 1 To. iii. 4.

A law that contradicts or opposes another, Gwrth-gyfraith.

The statute law, Y gyfraith osodawl (ystattunol.) The law of marque, [of reprisals] Cyfraith (t: wydded) i gipio dâ y neb a wnaeth gam ag un pa amser bynnag y caffo hwynt o fewn ei derfynau ei hun, sef yw hynny, pan na's gallo gael iawn ar ei wrthwynebwr trwy gyfraith y tir, hynny yw, pan bo ei wrthwynebwr yn ddeiliaid i frenhin arall. Law-merchant, law of merchant or of the staple, [a kind of law or privilege peculiar to mer chants] Priod-ddeddf (braint, prïod-fraint) marsiandwŷr.

To be at law with one, Bod yn cyfreithio neu yn ymgyfreithio (bod mewn cyfraith) ag un. To go to law with one, Ymgyfreithio (cyfreithio,

myned i gyfreithio neu ymgyfreithio, myned i neu i'r gyfraith) ag un, 1 Cor. vi. 1.-6, 7. To take the law of [on or against] one, Rhoddi (gosod, bwrw, cymmeryd) cyfraith ar un, rhoi (rhoddi) cyfraith i un.

¶ Ever at [given to] law, Cyfreithgar. The rigour of the law, Eithaf (eitha') cyfraith, ¶ y gas gyfraith.

Law of nations, Deddf (cyd-ddeddf, cyfddeddf) cenhedloedd; cyfraith y byd.

Without law, Di-ddeddf, di-gyfraith, heb ddeddf neu gyfraith.

To follow [practise] the law, Cyfreithwrio, trîn (dilyn) y gyfraith.

Law, s. [rule, order, &c.] Rbëol, trefn, deddf.

Láw-book, s. Deddf-lyfr, llyfr cyfraith. Láw-breaker, s. Torrwr (troseddwr) cyfraith. Láw- [court-] days. See under D. Lawful, a. [agreeable to law] Cyfreithlon, cyfreithlawn; deddfol, cyfreithiol, cyfreithus; addwyn; rhydd (i'w wneuthur.)

It is lawful, Mae'n rhydd neu'n gyfreithlon, gellir. It shall not be lawful, Ni ellir, Ezra vii. 24.

Not lawful, Anghyfreithlon, anneddfol, nid rhýdd ei (i'w) wneuthur, ¶ gwaharddedig; anaddwyn.

To make [cause to be] lawful, Addwyno, cyfreithloni, gwneuthur (peri) yn addwyn neu yn gyfreithlon.

To make [prove] not lawful, Anaddwyno. Lawfully, ad. Yn gyfreithlon. Lawfulness, s. Cyfreithlonrwydd, cyfreithlonedd, cyfreithiolrwydd; addwynder, &c. Law giver, or law-maker, s. Gosodwr (gosedydd, rhoddwr, gwneuthurwr, &c.) cyfraith, Iago iv. 12. deddfwr; ¶ cyfreithwr, Deut. xxxiii. 21.

Lawless, a. [without law, unrestrained by any law, &c.] Digyfraith, 1 Tim. i. 9. un yn byw heb gyfraith, di-ddeddf, &c.—afreolus, &c. Lawless enemies, Gelynion digyfraith, Cân y tri llange, 8.

A lawless person, [an out-law] Herwr. Lawlessly, ad. Yn ddigyfraith; yn afreolus, yn benrhydd,-heb na chyfraith (rhëol) na threfn.

Láwlessness, s. Digyfreithedd: afrëolusrwydd ; penrhydd-der.

Lawn, s. [a great plain in a park] Lawnt, lawnd, gwastad-faes; llannerch.

Lawn, s. [a sort of fine linen so called] Mâth
ar liain main, syndal, bliant; combr.
Cobweb-lawn, s. [a species of lawn so called]
Mâth ar grych-liain main dros ben.
Láw-suit, s. Cyfraith, cwyn cyfraith, cwyn.
Lawyer, s. Cyfreithiwr, gwr o gyfraith.
Lax, a. [unconfined, without restraint] Rhydd,
anghaeth, anghardd, digaeth, digardd.

Lax, [not compact, &c.] See Incompact: and
Inaccurate.

Lax, a. [not tight or strained, slack] Llaes, llac, yslac, an-nhyn; rhŷdd; llibyn, llippa. Lax, a. [loose in body] Rhydd ei föl, tenau ei

fiswail.

Laxátion, s. [the act of loosening, &c.] Rhyddhâd, gollyngiad yn rhŷdd; llaesiad, llac-hâd, &c.-rhydd-did.

Laxative, a. [that makes loose, or removes costiveness] A dyner a'r bòl neu'r llaid yn y bòl, o natur i dyneru, a bair y bib neu gyfog boly, bòl-egor.

Laxativeness, s. [the laxative quality of a medicine] Ansawdd rhyw feddyginiaeth i egori neu ddad-rwymo 'r bòl.

Láxity, or láxness, s. Rhydd-der, anghaethder,-digyssylltedd, anghrynodeb: llaesder, llaesedd, llaccrwydd,-rhydd-der bòl, teneuder biswail.

Lay, s. [a song or poem] Cân, caniad, cathl, cywydd.

Lay or layer, s. [of corn, &c.] Seldrem, sedrem, to.

Lay, or course, Gwanaf, haen, tô, &c.

Lay, lay-land, land in lay, or lay-ground, 8. [grassy ground, or land unplowed] Tîr gwydd, tir tonn, ton-dir, ton, gwyn-don, gwyn-dwn. Lay, or wager. See Wager.

Lay, a. [secular, not of the clergy.] See Laic. To lay, v. a. [put, set, place, &c.] Gosod, dodi, rhoddi (mewn lle, &c.) llehàu, llëu, cyflëu; bwrw, taflu.

To lay, or abate. See to Allay [abate, &c.] To lay about, Gosod (dodi, rhoi, bwrw, &c.) ynghylch neu o amgylch.

To lay about one [in fighting] Taflu ei ddyrnau o amgylch, cyfrannu ei ddyrnodiau o amgylch, amddyrnodio, ¶ amddyrnu; ymroi i ymladd (i ddyrnodio.)

To lay about one, [in eating] Ymroi i fwytta, bwytta ar frys ac yn wangcus. To lay about one [do with all one's might] Gwneuthur â'i holl egni, ymroi i wneuthur peth, gweithio â'i holl egni neu yn ddi-ymarbed.

¶ To lay about one [beat soundly] See to Belabour.

To lay [spread] abroad, Gosod (dodi, rhoddi, bwrw) ar dann neu ar lêd, tannu ar led,

tannu.

To lay against, Gosod (dodi, rhoddi, bwrw) yn erbyn.

To lay one's self against, Ymosod (gosod ei hun) yn erbyn.

To lay along, Bwrw o'i (yn ei) hŷd gyhyd; rhoi (bwrw, gosod) yn ei orwedd neu yn ei hyd; bwrw i lawr yn hollawl, dymchwelyd; tannn, gwasarny. He laid himself along upon the bed. Gorweddodd (taflodd ei hun) yn ei hŷd gyhyd ar y gwely.

To lay an ambush. See under an Ambuscade, &c. To lay apart or aside, Gosod o'r neilldu (ar wa

han, ar ei ben ei hun, &c.) rhoddi heibio, Iago i. 21.-¶ dïosg oddi am dano. To lay aside, [reject, renounce, &c.] Gwrthod, llysu, bwrw (rhoddi, taflu) heibio. To lay aside, [remove a person from an office. To lay or set aside [a sentence, a judgment, &c.] See to Abolish [repeal] a law, to Annul, to Disannul, and to Supersede.

To lay at [strike, &c.] Taraw, Job xli. 26.

taro.

To lay asleep or to sleep, Rhoi ynghŵsg neu i gysgu; suoi gysgu.

To lay a bait. See to Bait.

To lay [up money] in bank. See under Bank of exchange.

To lay before [represent to] one, Gosod (dodi, dwyn, rhoddi, bwrw, taflu, ¶ darlunio) o flaen neu ger bron un.

To lay before one [in one's way] Rhoddi (gosod, &c.) o flaen un.

To lay [the] blame or fault on or upon, Beio (bwrw bai) ar; gosod y bai ar.

To lay a branch or sucker] in Gardening, bend down the top into the ground in order to take root] Brig-blanmu, blaen-blannu, briggladdu, &c.

To lay by or aside. See to Lay aside, above. To lay by [in reserve] Rhoi i gadw (ynghadw, heibio yn ei ymyl, 1 Cor. xvi. 2.)

To lay to one's charge. See to Charge with, &c. -under C.

To lay claim to. See to Claim, &c.

To lay the cloth, Tannu'r lliain (ar y bwrdd,)

rhoi'r lliain ar y ford, gosod y ford (y lliain bwyd,) hulio (hwylio) bwrdd.

To lay oue's commands or injunctions upon. See to Enjoin, &c.

To lay a complaint before the king, &c. Dwyn achwyn (pl. achwynion) at y brenhin, Act. XXV. 7. See to Complain of, &c.

To lay corn [with a sithe] Lladd (taro) ŷd, ¶llâdd (taro) llafur.

To lay the corn [as the winds and rain do] Taflu yr (curo'r) ýd i lawr, rhoi (bwrw) yr ŷd yn ei orwedd; gwasarnu'r ŷd.

To lay or cast, in one's dish. See under to Cast. To lay down, Gosod (dodi, rhoddi, rhoi, &c.) i lawr ; dodi (rhoddi) ar y llawr."

To lay down or along. See to Lay along, above. To lay down arms. See under Arms.

To lay down a Commission, an office, &c. Rhoi i fynu ei swydd, ymadael â'i swydd, bwrw ei swydd oddi wrtho, rhoi ei swydd heibio, ymddïosg o'i swydd.

To lay down the cudgels. See ¶ to cross, or lay down, the Cudgels, under Cudgel.

To lay down one's life, Rhoddi (dodi) ei einioes i lawr, Io. x. 18. ¶ rhoddi (dodi) ei einioes, Io. x. 15.-17.

To lay down money, Rhoi (dodi) arian i lawr. To lay one [one's self] down, Gorwedd, 2 Sam.

xiii. 5. rhoddi (rhoi, bwrw, &c.) ei hun i lawr. To lay the dust, Gostwng y llwch, cadw'r llwch i lawr, cadw'r llwch rhag esgyn (codi.) To lay eggs or an egg, Dodwy. To lay even or level with the ground, Gwneuthur yn un (yn gyd-wastad) â'r llawr.

To lay exceptions against, Bwrw (dodi) yn erbyn, bwrw arhawl yn erbyn, pennodi nam ar, Ilysu.

To lay flat. See under Flat.

To lay for an excuse, Gosod (dodi, bwrw, cymmeryd, &c.) yn lle esgus, gwneuthur lliw ac esgus o beth.

To lay forth a corpse, Trîn corph marw; estyn corph allan.

To lay a foundation. See to Found [in Building.] To lay hands on, Dodi (gosod, estyn, rhoi, rhoddi, bwrw) dwylo ar; cymmeryd yn ei law; estyn llaw yn erbyn.

To lay violent hands on, [kill: take by violence] Lladd; dwyn ymaith (dwyn, cymmeryd) trwy drais, cippio, ysgly faethu, treisio, anrheithio. To lay violent hands on one's self, Llâdd ei hun. To lay on heaps, Gosod yn garneddau; tyrru. To lay hold of [on.] See to Apprehend, [lay hold on, &c.] and to take [lay or catch] Hold of or on (under Hold.)

To lay in lavender. See under Lavender.
To lay in pawn or to pledge, Rhoi yngwystl,
Amos ii. 8. dodi (rhodi) ar wystl.

To lay in provisions, Rhoi ymborth (lluniaeth) i gadw erbyn yr amser i ddyfod; rhoi'r heiniar i gadw; parottoi bwyllwrw (pl. bwyllyriau;) gwneuthur rhagddarbod.

To lay a lund [country, &c.] desolate, Gosod gwlad (tir, &c.) yn ddiffeithwch, Esay xiii. 9. gwneuthur yn anrhaith, Ezec. xxxiii. 28. gosod yn anrheithiedig, Mic. i. 7.

To lay low, Gosod yn isel; gestwng, Esay xii. 11. iselu.

To lay on, Gosod (dodi, rhoddi, rhoi, bwrw) ar; arddodi.

To lay on blows thick and three-fold, Dyrnodio yn fân (yn faith) ac yn aml, rhoi aml ddyrnodiau i un.

To lay one's self at any person's feet, Bwrw (taflu) ei hun wrth draed un.

To lay an oath on or upon one, Gofyn rhaith gan un, 1 Bren. viii. 31. rhoi un dan lw, rhwymo un â llw. To lay openTo lay in order, Gosod (dodi, rhoi) mewn trefn, trefnu lluniaethu, dosparthu, ¶ gosod, Lef. i. 12. ysgafnu, Jos. ii. 6.

See to Disclose, and to Declare.

To lay [spread] over, Tanu ar neu dros.

To lay over with gold or silver. See to Gild. To lay over the back, &c. Ffonnodio (llachio, fflangellu) ar draws ei gefn, &c.

To lay out, [money] Gosod allan; treulio, gwario, costio, talu, 2 Bren. xii. 11. To be laid out, Myned allan, 2 Bren. xii. 12. To lay out of the way, Rhoddi (dodi) heibio neu allan o'r ffordd.

To lay out for a thing, Ymroi (ymegnïo, ymdrechu) i gyrraedd peth neu i ddyfod o hyd i beth.

To lay out for a man, Uno (ymuno) ag eraill er dal un; gwneuthur cynllwyn i ddal un; hela (olrhain) un i'w ddal.

To lay out, [plan, &c.] Portreio, portreiadu, llunio, darlunio, torri (llinynio, llinellu) allan. To lay a plot, Llunio brad-fwriad (cyd-fwriad.) To lay siege to, unto, or against, Gwarchae yn erbyn (tréf neu gastell,) Ezec. iv. 2. cynllwyn ynghylch tref.

To lay snares, Gosod maglau (hoenynnau;) tannu rhwydau.

To lay at stake, Rhoi ar lawr (wrth chwarae,) rhoi yn wyst! (yn gyngwystl:) ¶ rhoi (gosod) mewn perygl, peryglu, rhoi (bwrw) ar ddam

wain.

To lay to heart. See under Heart.

To lay to or unto, [impute, &c.] See to Charge with, &c.

To lay together, Gosod (dodi, rhoi, bwrw, dwyn) ynghŷd; cywain i'r un-man; cyssylltu; cymmoni, cyfansoddi; cymmharu.

To lay under, [reduce into subjection: set under] Gostwng, darostwng, dwyn tanodd : gosod (dodi, bwrw) dan beth.

To lay unto. See to Lay to, above. To lay meat unto [before] one, Gosod (dodi, rhoddi, rhoi) bwyd o flaen neu ger bron un.

And I laid meat unto them, A bwriais attynt fwyd, Hos. xi. 4.

To lay up, [in reserve] Rhoi (rhoddi, dodi, gosod) i gadw neu ynghadw, ystorio, Diar. x. 14. ystorio, gosod i fynu, gosod, Ecclus. xxix. 11. rhoddi (mewn,) Salm xxxiii. 7. casglu trysor, 2 Cor. xii. 14.-cuddio, Job xxi. 19. rhoi ynghûdd: tyrru, pentyrru, Tobit xii. 8. To lay up, [prevent from going abroad, or confine, as some disease is said to do] Cadw (dal, attal) gartref, rhoi yn gaeth neu'n orweiddiog, cadw rhag myned allan.

To lay up in store, Rhoi i gadw (ynghadw) erbyn yr amser a ddêl, &c. cynnilo, (cynhilo,) 2 Bren. xx. 17. To lay up treasures, Trysori trysorau, Mat. vi. 19.

To lay [hold] a wager, Dal cyngwystl, ¶ dàl, dala.

To lay wait for, Cynllwyn am, Diar. i. 11. ¶ disgwyl (gwylio) am, Salm 1xxi. 10. murnio.

To lay wait against, Cynllwyn wrth, Diar. xxiv. 15. By laying of wait, Mewn bwriad, Num. xxxv. 20.

To lay waste. See to Lay a land [country, &c.] desolate, above.

To lay a woman. See to Bring to bed, [as a midwife,] and to Deliver, [as a midwife.] Laid, a. Gosodedig, &c.

To be laid up in store, ¶ Bod ynghudd, Deut. xxxii. 34.

Layer, or lay, s. [stratum, &c.] Haen, rhês, gwanaf. See Lay.

A layer or bed [of oysters, &c.] Gwely.
Layer, s. [a sprig, stalk, or branch of a plant,

laid in the ground in order to take root] Clâdd-bill, plan-bill, cladd-gyff, plan-gyff. Layer, s. [a hen that lays eggs] A fo'n dodwy, a ddodwo, iar ddodwyog, ¶ dodwy-wraig, dod'wraig.

A laying, s. Gosodiad, dodiad.
Lay-land. See under Lay

Láy-man, s. Gwr llŷg (lygol, di-lên,) lyg, lleyg.

Láytal, or laystal. See Dung-hill. Lázar, s. [a leper, or leprous person] Un (dŷn) gwahanglwyfus, gwahan-glwyf, un clafillyd (clawrllyd,) clawr, clafr.

Lazarétto, or lázar-house, s. [a hospital for leprous persons, &c.] Clafr-dy, clawr-dŷ, clafdŷ, elusen-dỳ neu yspytty y rhai â'r clwyf mawr (gwahanol) arnynt.

Lázily, ad. Yn ddïog, &c. dan ddïogi. Laziness, s. Dïogi, musgrelli, mewyd; llyfrder, llesgedd; annibendod.

To lie lazing, Llercynna, chwarae'r llercyn, segura, chwarae'r segur-ddyn, ofera, gorwedd gan ddïogi mewn seguryd.

Lázule, lazule-stone, or lapis lazuli, s. [a bluish stone much used among Painters for the azure colour] Maen gwyrdd-las a elwir Asur; maen mynor gwyrdd-las.

Lázy, a. Dïog, swrth; diowg-swrth, musgrell, llegach, llegys, mewydus, llwrf, llwfr, lleferthin, llyfferthin, llesg, lesgethan, llusgenaidd, llegenaidd, merydd, anesgud, hwyr-drwm, anfywiog, llibyn, trwm, trymmaidd, &c. ¶ Á lazy fellow, Diogyn, dioberwr, merydd. To grow lazy, Diogi, ymddiogi, myned yn ddiog.

Lea [unplowed ground.] See Lay, &c. Leacher, s. [a lustful person] Anlladwr, anlladfab, anllad-was, trythyll-fab, trythyll-was, rhewydd, dyrawr, hoccrellwr, gordderchwr, gwrageddwr; putteiniwr, godinebwr. To play the leacher, Gordderchu, bod yn anllad, rhewyddu, dyrain, gwragedda, chwarae'r anlladwr, putteinio, godinebu.

Leacherous, a. [lustful] Anllad, drythyll, tranwyfus, â dyre arno, rhewydus, cnawd-wyllt, godinebus, anniwair,

Leacherous, a. [provoking lust] A bair dyre ar un, a bair un yn anllad neu yn chwannog i'r cnawd.

A leacherous quean, s. ¶ Budrog, mwyglen, anllad-ferch, trythyll-ferch, dihiren, dihirog, benyw butteinig.

Leacherous language or talk. See Bawdry. Leacherous [bawdy] songs or poetry, ¶ Croesan-gerdd.

Leacherously, ad. Yn anllad, yn drythyll. Leachery, s. [lustfulness, wantonness] Anlladrwydd, drythyllwch, trythyllwch, rhewydd, dyre, dyrain, tesach, anniweirdeb, gwyn cnawdol, chwant y cnawd, godineb, llawdineb, putteindra.

Lead, s. pronounced led [the metal so called] Plwm.

Lead-, or leaden, a. [made of lead] Plwm, a wnaed o blwm. A lead vessel, Liestr plwm (o blwn,) ¶ plymmen. A lead ball, or plummet, Plymmen, plwm y morwŷr i blymio dwfn: pelen blwm.

To lead [pronounced led] or cover with lead, r. a. Plymmio, plymio, toi (gorthoi, gorchuddio) â phlwm.

Like lead, lead-like, leaden, or having the quality of lead, Plymmaidd, plymlyd: ¶ trymmaidd, trymhyrddig, pwl, hurt.

Léad-colour, s. Plym-liw, lliw'r plwm, dulas.

Red lead, 8. Sinobl, sinopr, mwyn (plwm)

cách.

White lead, s. Plwm gwyn, gwyn-blwm.
Lead-ore, s. Mwyn plwm.

A worker in lead, Plymmwr, gweithiwr (gweithydd) plwm.

The leads of a church, house, &c. Plym-do (nenlenni) ty neu eglwys, to plwm. Lead-wort, s. Rhyw lysieuyn.

Lead, s. [the being elder hand, at Curds] Y llaw hena.

To lead, v. a. Tywyso, twy so, tywys, arwain.

To lead along, Arwain (dwyn, tywys) ar hŷd y ffordd, arwain (dwyn, tywys) ym mlaen, ¶ arwain.

To lead an army, &c. Myned o flaen (tywys, arwain) llu, &c. bod yn ben (yn flaenor) ar lu. ¶They shall make captains of the armies to lead the people, Bydded-osod o honynt dywysogion y lluoedd yn ben ar y bobl, Deut. xx. 9.

To lead aside. See to Bring [lead] aside, under B.

To lead astray. See under Astray.

To lead away, Dwyn (arwain) ymaith, 1 Sam. XXX. 22. He leadeth counsellors away spoiled, Efe sydd yn gwneuthur i gynghoriaid fyned yn anrhaith, Job xii. 17.

To lead back, Tywys (arwain, dwyn) yn ol, &c. To lead before, Tywys (arwain, &c.) o'r blaen, rhag-dywys, rhag arwain.

To lead captive. See to lead, or carry away Captive; under C.

To lead into captivity. See under Captivity. To lead a dance, and ¶ To lead one a dance. See under Dance.

To lead forth, Arwain allan, arwain, Ecs. xv. 13.-¶ gyrru, Salm cxxv. 5.

To lead gently. See under Gently.
To lead in, Tywys (dwyn, arwain) i mewn.

To lead in [corn, &c.] Cywain (i'r yd-lan neu'r ysgubor.)

To lead one's life, Byw, bucheddu, arwain ei fywyd, treulio ei oes; ymarwedd. He leads a good life, Y mae efe yn arwain (yn byw) bywyd da: neu, Y mae efe yn bucheddu yn dda. To lead a quiet and peaceable life, Byw yn llonydd ac yn heddychol.

To lead one by the nose, Arwain un gerfydd ei drwyn: gwneuthur a fynner ag un, gwneuthur i un wneuthur a fynno un.

To lead on, Tywys (arwain, dwyn) ym mlaen: ¶ dyfod, Gen. xxxiii. 14.

¶ To lead on, [allure, &c.] See to Allure, to Entice, &c.

To lead out of the way, Arwain (tywys) allan o'r ffordd; cam-dywys, cam arwain, cildwyso.

To lead to or unto, Arwain (dwyn, tywys) at un neu i le.

To lead to or unto [as a way, road, &c. is said to do] Arwain i, Mat. vii. 13, 14. ac Act. xii. 10.

To lead or induce, to, &c. See to Induce.
To lead the way, Arwain (un) ar y ffordd,

Ecs. xiii. 21. myned o flaen, &c. (See to Go before;) dangos y ffordd, hyfforddio, &c. Leaded [pronounced ledded,] or covered with lead, Toedig (a döwyd, wedi ei doi) â phlwm; gorchuddiedig (a orchuddiwyd, wedi ei orchuddio) â phlwm.

Léaden, a. [made of lead : lead-like] Plwm, a wnaed o blwm: plymmaidd, plymlyd; ¶ trymmaidd.

Leader, s. Tywyswr, tywysydd, arweiniwr, ar