Page images
PDF
EPUB

Classes centuriasque descripsit. Pomerium protulit. Colles urbi Quirinalem, Viminalem, Esquilinumque adjecit. XLV. Templum Dianæ cum Latinis in Aventino fecit. XLVII, XLVIII. Interfectus est a L. Tarquinio, Prisci filio, consilio filiæ suæ Tulliæ, cum regnasset annos quadraginta quatuor. XLIX. Post hunc L. Tarquinius Superbus, neque patrum, neque populi jussu, regnum invasit. Quo die scelerata Tullia per patris jacentis corpus carpentum egit. Armatos circa se ad custodiam corporis sui habuit. Turnum Herdonium fraude interemit. LIII. Bellum cum Volscis gessit; et ex eorum præda templum Jovi in Capitolio fecit. Terminus et Juventas non addixere, quorum aræ moveri non potuerunt. Filii Sexti Tarquinii dolo, Gabios in potestatem suam redegit. LVI. Hujus filiis Delphos profectis, et consulentibus, quis eorum regnaturus esset Romæ, dictum est, eum regnaturum, qui primus matrem osculatus esset. Quod responsum cum ipsi aliter interpretarentur, Junius Brutus, qui cum iis profectus erat, prolapsum se simulavit, et terram osculatus est. Idque factum ejus eventus rei comprobavit. Nam cum, impotenter se gerendo, Tarquinius Superbus omnes in odium sui adduxisset, ad ultimum, propter expugnatam nocturnâ vi a Sexto filio ejus Lucretia pudicitiam, quæ, vocato patre ad se Tricipitino, et viro Collatino, obtestata, ne inulta mors ejus esset, cultro se interemit. LIX. Bruti opera maxime expulsus est, cum regnasset annos viginti quinque. LX Tunc consules primum creati sunt L. Junius Brutus et L Tarquinius Collatinus ➡u c 1-245. A. c. 751-507.]

LIBRI PRIMI

CAP. 1-XXVI. XXXII-XXXV. XXXIX-XLI. XLV-XLIX. LIII

LVI-LX.

I. Jam primum omnium satis constat, Troja capta, in ceteros sævitum esse Trojanos: duobus, Æneæ Antenorique, et vetusti jure hospitii et quia pacis reddendæque Helenæ semper auctores fuerunt, omne jus belli Achivos abstinuisse. Casibus deinde variis Antenorem cum mul- ! titudine Enetûm, qui seditione ex Paphlagonia pulsi, et sedes et ducem, rege Pylæmene ad Trojam amisso, quærebant, venisse in intimum Hadriatici maris sinurn: Euganeisque, qui inter mare Alpesque incolebant, pulsis, Enetos Trojanosque eas tenuisse terras: et in quem pri- 10 mum egressi sunt locum, Troja vocatur, pagoque Trojano inde nomen est; gens universa Veneti appellati. Ænean ab simili clade domo profugum, sed ad majora rerum initia ducentibus fatis, primo in Macedoniam venisse, inde in Siciliam quærentem sedes delatum, ab Sicilia classe ad 15 Laurentem agrum tenuisse. Troja et huic loco nomen est. Ibi egressi Trojani-ut quibus ab immenso prope errore nihil præter arma et naves superesset-cum prædam ex agris agerent, Latinus rex Aboriginesque, qui tum ea tenebant loca, ad arcendam vim advenarum armati 20 ex urbe atque agris concurrunt. Duplex inde fama est: alii, prælio victum Latinum, pacem cum Ænea, deinde affinitatem junxisse tradunt: alii, cum instructæ acies constitissent, priusquam signa canerent, processisse Latinum inter primores, ducemque advenarum evocasse ad 25 colloquium: percunctatum deinde, qui mortales essent, unde, aut quo casu profecti domo, quidve quærentes in agrum Laurentinum exissent; postquam audierit, multitudinem Trojanos esse, ducem Æneam, filium Anchisæ et Veneris, cremata patria et domo profugos, sedem con- 30 dendæque urbis locum quærere, et nobilitatem admiratum gentis virique, et animum vel bello vel paci paratum, dex

tera data fidem futuræ amicitiæ sanxisse. Inde fœdus ictum inter duces, inter exercitus salutationem factam : Eneam apud Latinum fuisse in hospitio; ibi Latinum apud penates deos domesticum publico adjunxisse fœdus, 5 filia Æneæ in matrimonium data. Ea utique res Trojanis spem affirmat tandem stabili certaque sede finiendi erroris : oppidum condunt: Æneas ab nomine uxorts Lavinium appellat. Brevi stirps quoque virilis ex novo matrimonio fuit, cui Ascanium parentes dixere nomen. II. Bello 10 deinde Aborigines Trojanique simul petiti. Turnus, rex Rutulorum, cui pacta Lavinia ante adventum Æneæ fuerat, prælatum sibi advenam ægre patiens, simul Æneæ Latinoque bellum intulerat. Neutra acies læta ex eo certamine abiit: victi Rutuli, victores Aborigines Trojanique 15 ducem Latinum amisere. Inde Turnus Rutulique, diffisi rebus, ad florentes opes Etruscorum Mezentiumque, regem eorum, confugiunt; qui, Cære opulento tum oppido imperitans, jam inde ab initio minime lætus novæ origine urbis, et tum nimio plus, quam satis tutum esset accolis, rem 20 Trojanam crescere ratus, haud gravatim socia arma Rutulis junxit. Eneas, adversus tanti belli terrorem, ut animos Aboriginum sibi conciliaret, nec sub eodem jure solum, sed etiam nomine, omnes essent, Latinos utramque gentem appellavit. Nec deinde Aborigines Trojanis stu25 dio ac fide erga regem Æneam cessere: fretusque his animis coalescentium in dies magis duorum populorum Eneas, quamquam tanta opibus Etruria erat, ut jam non terras solum, sed mare etiam per totam Italiæ longitudinem, ab Alpibus ad fretum Siculum, fama nominis sui 30 implesset, tamen, cum manibus bellum propulsare posset, in aciem copias eduxit. Secundum inde prælium Latinis, Æneæ etiam ultimum mortalium operum fuit. Situs est -quemcumque eum dici jus fasque est-super Numicum fluvium: Jovem indigetem appellant.

35 III. Nondum maturus imperio Ascanius Æneæ filius erat: tamen id imperium ei ad puberem ætatem incolume mansit: tantisper tutela muliebri-tanta indoles in Lavinia erat―res Latina et regnum avitum paternumque puero stetit. Haud ambigam-quis enim rem tam veterem pro 40 certo affirmet?-hiccine fuerit Ascanius, an major quam hic, Creusa matre Ilio incolumi natus, comesque inde paternæ fugæ, quem Iulum eundem Julia gens auctorem nominis sui nuncupat. Is Ascanius, ubicumque et quacumque matre genitus-certe natum Enea constat

abundante Lavinii multitudine, florentem jam, ut tum res erant, atque opulentam urbem matri seu novercæ relinquit ; novam ipse aliam sub Albano monte condidit, quæ, ab situ porrectæ in dorso urbis, Longa Alba appellata. Inter Lavinium et Albam Longam deductam coloniam triginta 5 ferme interfuere anni. Tantum tamen opes creverant, maxime fusis Etruscis, ut ne morte quidem Æneæ, nec deinde inter muliebrem tutelam rudimentumque primum puerilis regni, movere arma aut Mezentius Etruscique, aut ulli alii accolæ ausi sint.Pax ita convenerat, ut 10 Etruscis Latinisque fluvius Albula, quem nunc Tiberim vocant, finis esset. Silvius deinde regnat, Ascanii filius, casu quodam in silvis natus: is Ænean Silvium creat, is deinde Latinum Silvium: ab eo coloniæ aliquot deauctæ, Prisci Latini appellati: mansit Silviis postea omnibus 15 cognomen, qui Albæ regnaverunt. Latino Alba ortus, -Alba Atys, Atye Capys, Capye Capetus, Capeto Tiberinus, qui, in trajecto Albulæ amnis submersus, celebre ad posteros nomen flumini dedit. Agrippa inde, Tiberini filius, post Agrippam Romulus Silvius, a patre accepto 20 imperio, regnat: Aventino, fulmine ipse ictus, regnum per manus tradidit: is, sepultus in eo colle, qui nunc pars Romanæ est urbis, cognomen colli fecit. Proca deinde regnat. Is Numitorem atque Amulium procreat, Numitori, qui stirpis maximus erat, regnum vetustum Silviæ 25 gentis legat. Plus tamen vis potuit, quam voluntas patris aut verecundia ætatis: pulso fratre, Amulius regnat. Addit sceleri scelus: stirpem fratris virilem interemit, fratris filiæ Reæ Silviæ per speciem honoris, cum Vestalem eam legisset, perpetua virginitate spem partus adimit. 30 IV. Sed debebatur-ut opinor-fatis tantæ origo urbis, maximique secundum deorum opes imperii principium. Vi compressa Vestalis, cum geminum partum edidisset, seu ita rata, seu quia deus auctor culpæ honestior erat, Martem incertæ stirpis patrem nuncupat. Sed nec dii, 35 nec homines, aut ipsam aut stirpem a crudelitate regia vindicant: sacerdos vincta in custodiam datur; pueros in profluentem aquam mitti jubet. Forte quadam divinitus super ripas Tiberis effusus lenibus stagnis, nec adiri usquam ad justi cursum poterat amnis; et, posse quamvis 40 languida mergi aqua infantes, spem ferentibus dabat: ita, 244 velut defuncti regis imperio in proxima alluvie, ubi nunc

ficus Ruminalis est-Romularem vocatam ferunt,-pueros lli exponunt. Vastæ tum in his locis solitudines erant.

Te

net fama, cum fluitantem alveum, quo expositi erant pueri, tenuis in sicco aqua destituisset, lupam sitientem, ex mon. tibus qui circa sunt, ad puerilem vagitum cursum flexisse: eam submissas infantibus adeo mitem præbuisse mammas, 5 ut lingua lambentem pueros magister regii pecoris invenerit. Faustulo fuisse nomen ferunt: ab eo ad stabula Larentiæ uxori educandos datos. Sunt, qui Larentiam, vulgato corpore, lupam inter pastores vocatam putent: inde locum fabulæ ac miraculo datum. Ita geniti, itaque edu10 cati, cum primum adolevit ætas, nec in stabulis nec ad pecora segnes, venando peragrare saltus: hinc, robore corporibus animisque sumpto jam non feras *antum subsistere, sed in latrones, præda onustos, impetus facere, pastoribusque rapta dividere; et cum his, crescente in dies 15 grege juvenum, seria ac jocos celebrare. V. Jam tum in Palatio monte Lupercal hoc fuisse ludicrum ferunt-et a Pallanteo, urbe Arcadica, Pallantium, dein Palatium, montem appellatum:-ibi Evandrum, qui ex eo genere Arcadum multis ante tempestatibus tenuerit loca, sollemne 20 allatum ex Arcadia instituisse, ut nudi juvenes, Lycæum Pana venerantes, per lusum atque lasciviam currerent: quem Romani deinde vocaverunt Inuum. Huic deditis ludicro, cum sollemne notum esset, insidiatos ob iram præ dæ amissæ latrones, cum Romulus vi se defendisset, Re25 mum cepisse, captum regi Amulio tradidisse, ultro accusantes. Crimini maxime dabant, in Numitoris agros ab iis impetum fieri: inde eos collecta juvenum manu hostilem in modum prædas agere. Sic ad supplicium Numitori Remus deditur. Jam inde ab initio Faustulo spes 30 fuerat, regiam stirpem apud se educari: nam et expositos jussu regis infantes sciebat, et tempus, quo ipse eos sustulisset, ad id ipsum congruere: sed rem immaturam, nisi aut per occasionem aut per necessitatem, aperire noluerat. Necessitas prior venit: ita, metu subactus, Romulo rem 35 aperit. Forte et Numitori, cum in custodia Remum haberet, audissetque geminos esse fratres, comparando et ætatem eorum, et ipsam minime servilem indolem, tetigerat animum memoria nepotum: sciscitandoque eodem pervenit, ut haud procul esset, quin Remum agnosceret. Ita 10 undique regi dolus nectitur. Romulus non cum globo juvenum-nec enim erat ad apertam vim par-sed aliis alio itinere jussis certo tempore ad regiam venire pastoribus, ad regem impetum facit: et a domo Numitoris alia comparata manu adiuvat Remus: ita regem obtruncant.

« PreviousContinue »